Isolatie materialen

3.7 Isolatie materialen 

Naast houtproducten zijn diverse hernieuwbare isolatiematerialen op de markt, die in veel gevallen glas- en steenwol isolatiedekens of kunststof (PUR-PIR, polystyreen) isolatie kunnen vervangen. De technische prestaties van dergelijke producten op basis van cellulose vezels (vlas, kenaf, hennep, katoen, etc ) zijn vergelijkbaar (Tabel 5) en leveranciers claimen dat deze producten een positieve vochtregulerende invloed op het binnenklimaat hebben. De isolatiewaarde, R,  is afhankelijk van de dikte van het materiaal: R = d. Andere technische aspecten van belang voor isolatiematerialen zijn de dampdiffusiecoëfficiënt (), de dichtheid (SG) en de brandveiligheid of bandklasse. Om de brandveiligheid te verhogen worden boorzouten of ammonium sulfaat toegepast (Bouwcenter, 2011). De feitelijke prestaties hangen af van hoe het product wordt toegepast.

Tabel 5.  Technische eigenschappen van isolatiematerialen op basis van natuurlijke vezels.

	Lambda, l W/m2K	Dikte, d cm (benodigd voor R=2.5)	SG kg/m3	dampdiffusie coëfficiënt, m	energie-inhoud (R=2.5) MJ/m2
Stro	0.12	30
Riet	0.06	15
Kokos	0.045	11
Vlas	0.040-0.055	14	50
Katoen	0.040
Schapenwol	0.040	10
Schelpen	0.106-0.250	63
Kurk	0.045	11	250
Houtwol	0.050	13
Houtvezels	0.100	25
Cellulose	0.040	10	30-70	1.5	3
PUR / PIR	0.025-0.027		50	23-185	244
PS	0.035-0.038		15	23-150	158
Steenwol	0.040		35	1-2	84
Glaswol	0.038		35	1-2	53
Kleikorrels	0.110

Door de steeds verder doorgevoerde energieprestatie-eisen van huizen en de installatie van mechanische luchtverversing en gesloten balansventilatiesystemen, wordt de kans op ophoping van schadelijke stoffen, micro-organismen (bacteriën en schimmels) en vocht verhoogd. Balansventilatie kan geluidoverlast veroorzaken en de capaciteit van de ventilatie blijkt niet altijd te reguleren. Veel van de huizen waar dergelijke systemen zijn geïnstalleerd voldoen niet aan de bouwvoorschriften en kunnen aanleiding geven tot gezondheidsklachten (Zembla, 2011). Aangepaste balansventilatie waarbij de warme uitgaande lucht alleen wordt gebruikt om de ingenomen lucht te verwarmen moet dit probleem verhelpen. 

Voor advies over een gezond binnenmilieu (isolatie, balansventilatie, etc)  kan de hulp worden ingeroepen van adviesbureaus. De producenten van hernieuwbare isolatiematerialen zijn verenigd in de Vereniging Vernieuwbare Isolatie (VVI). Andere organisaties geven advies over energiebesparing en over het gebruik van allerlei vormen van isolatie (kurk, schelpen, kleikorrels, en synthetische materialen) voor bepaalde toepassingen .  

3.7.1 Vlaswol en hennepwol non-wovenvlies

Vlas- en hennepwol wordt toegepast als thermische spouwisolatie, dakisolatie, en vloerisolatie. Vanouds worden vlas- en hennepvezels als isolatie gebuikt in houtbouw, zoals nog te zien is in de houten logbouw van Rusland en Scandinavië.  In de Nederlandse bouw was dit geen gebruik, maar al meer dan 15 jaar geleden werd het Eco-office in Bunnik als voorbeeld voorzien van vlaswol isolatiemateriaal. Het werd daar toegepast in de spouw.

3.7.2 Cellulose isolatie

Cellulose isolatie is verkrijgbaar in verschillende vormen. Gerecyclede cellulose, o.a. uit oud papier, wordt als spuitbare isolatie in spouwmuren aangebracht of als gebonden platen. Cellulose isolatie materialen zijn damp-open, vochtregulerend, geluiddempend, en door toevoeging van brandvertragers ook brandwerend te maken.  De isolatiewaarde van dergelijke cellulose materialen is vergelijkbaar met overige natuurvezel gebaseerde isolatiematerialen (Tabel 5).  

Homatherm (Duitsland) maakt een elastische isolatieplaat van gerecycled papier. Hetzelfde bedrijf levert ook een spuitisolatie met hoge brandklasse (B2 DIN 4102). Deze producten zijn samengesteld uit oud papier, jute, lignine en boomhars, en als brandvertragers Aluminium Sulfaat, boorzout en boorzuur. De lichtgewicht cellulose isolatieplaat (70-100 kg/m3) is ook leverbaar met latex binder.

Er zij ook diverse producenten van houtwol-isolatieplaten, die van zaag- en boomkapresten, gebonden met hars of latex, een lichtgewicht isolatieplaat maken (100-140 kg/m3).

3.7.3 Kurk en kurkproducten

Natuurkurk wordt geproduceerd uit de bast van de kurkeik (Quercus suber) die in het middellandse zeegebied en vooral Spanje en Portugal wordt geoogst. Naast de afnemende toepassing als flessenkurk, vindt kurk meer toepassingen in de bouw. Kurk is van nature waterafstotend, vocht- en rotbestendig en heeft uitstekende brandwerende eigenschappen (Brandklasse 2 NEN 6065). Kurkplaat heeft thermische isolatiewaarden vergelijkbaar met natuurvezel gebaseerde isolatiematerialen (Tabel 5). Bovendien is kurk een  goede isolator tegen (contact)geluid. Geëxpandeerde kurk (110-120 kg/m3), wat door een thermische behandeling wordt vervaardigd uit gemalen kurkbast, is verkrijgbaar in geperste platen in verschillende diktes (vanaf 10 mm). Kurk is uitstekend geschikt voor brandveilige geluid en thermische isolatie van wanden en vloeren. In sandwichpanelen en deuren kan kurk als lichtgewicht kernmateriaal worden ingezet.

Verschillende bedrijven leveren een uitgebreid productenpakket voor vloeren (kurkparket, laminaten, linoleum) en wanden. Deze kunnen eventueel ook worden gelamineerd met een kokosvezelmat voor extra akoestische demping in tussenwanden Voor toepassing in ondervloeren wordt kurk ook met bitumen gebonden. 

3.7.4 Katoen

Katoen is een bekende cellulose grondstof voor de textielindustrie. Voor bouwtoepassingen is katoen cellulose relatief duur. Van gerecyclede katoen (en linnen) textiel wordt ook een isolatie materiaal gemaakt.   

3.7.5 Kokos isolatie/stucdrager

Kokosvezels worden gewonnen van de harige kokosbolster, die om de noot heen zit. De stugge vezels worden toegepast in deurmatten en vroeger ook in geweven tapijten. Als non-woven vilt worden kokosvezels ingezet voor geluidisolatie en als bouw-industrievilten bij zwaardere opleggingen (kanaalplaatvloeren), ondervloeren en parket. Diverse kokos isolatiematerialen zoals latexgebonden non-wovens (rubberized coir) en geperste plaatmaterialen met of zonder binders worden op de markt aangeboden.   

3.7.6 Schapenwolisolatie

Schapenwol is een zeer goede warmte isolator  met een warmtegeleidingscoëfficiënt  = 0.035-0.04 W/mK (DIN) en warmteopslagcapaciteit van 1720 J/kg.K. Bovendien heeft het goede akoestische eigenschappen en net als cellulose isolatie is het dampdoorlatend en vochtregulerend. De slechte brandbaarheid leveren een indeling in brandklasse E op; de NIBE milieuklasse is 1a.

Wol is relatief kostbaar maar vindt desondanks toch toepassing. In het kantoor van Van Zoelen aannemers in Utrecht is in 1996 reeds schapenwolisolatie aangebracht.

3.7.7 Riet

Riet als dakbedekkingsmateriaal is traditioneel een bekend product voor boerderijen en villa’s. De isolerende eigenschappen van de dikke laag riet kan bij een goed uitgevoerde constructie voor een aangenaam binnenklimaat zorgen. Aandacht voor eventuele dampdoorlatendheid van de isolerende lagen is van belang. 

Daarnaast kan riet worden toegepast als drager voor stucwerk of ook in een verloren bekisting voor beton.

3.7.8 Kleikorrels 

Geëxpandeerde kleikorrels worden ingezet als ondervloerisolatie (losse korrels in kruipruimten) in nieuwbouw en renovatie, maar ook in open beton producten, en als lichtgewicht ondergrond voor groene daken. (zie ook 3.6.6)

3.7.9 Schelpen 

Schelpen kunnen op verschillende manieren worden ingezet als bouwgrondstof. Gestort in kruipruimtes werkt het isolerend, waardoor vochtproblemen in huis voorkomen kunnen worden. Schelpkalkmortel is een geschikte mortel voor metselen of toepasbaar als pleister voor afwerken van binnen of buitenwanden. De waddensteen is een ongebakken steen uit schelpen, schelpengruis, zeezand en zeekiezel.

3.7.10 Overige isolatie materialen

Eco-coustic®  is een nieuw 100% composteerbaar isolatiemateriaal op basis van maiscellulose vezels of schapenwol.

Recent is op basis van polymelkzuur (poly lactic acid, PLA) Biofoam geïntroduceerd. Biofoam wordt gefabriceerd door opschuimen van PLA dat door fermentatie uit suiker wordt geproduceerd. PLA gebaseerd Biofoam ® isolatiemateriaal is beschikbaar als platen en als parels en de eigenschappen zijn vergelijkbaar met die van EPS. Het kan worden toegepast voor spouwisolatie, dak isolatie en sandwich constructies.

Zeegras is een veel voorkomend zeewier dat aan de Noordzee- en Oostzee-kust in grote hoeveelheden kan aanspoelen. Zeegras is in het verleden toegepast als isolatiemateriaal en kan worden aangetroffen in monumentale panden. Het kan worden toegepast als gevel- en spouwisolatie materiaal. Het geeft een onbrandbare isolatie.

Zachtboardisolatie is een bindervrije 100% houtvezelplaat, eventueel voorzien van een afwerktoplaag, die wordt toegepast in aftimmerwerk of als ondergrond voor stucwerk, vloerplaten en in deuren. De dichtheid is ca. 275 kg/m3.

Rijstkaf is slecht brandbaar en resistent tegen vraat en schimmel en wordt als isolatiemateriaal aanbevolen (USA). Vanwege de vochtregulerende werking heeft het gebruik van rijstkaf in wandisolatie een positief effect op het binnenklimaat.

Diverse andere vezelmaterialen zijn in principe ook inzetbaar als isolatiemateriaal zoals grasvezel, of jute-cellulose-isolatieplaat. Hiervan zijn geen leveranciers bekend.

3.8 Afdichtingskitten

Stopverf, is een mastiek gemaakt van krijt, lijnolie en vroeger ook loodwit, dat werd toegepast om ruiten in sponningen te bevestigen en gaten of scheuren in hout te dichten. Met name door de lange droogtijd is stopverf verdrongen door kunststofkitten (PUR en Siliconen kit, etc). 

3.9 Vegetatiedaken, daktuinen en gevelbegroeiing 

Toepassing van beplanting op daken en gevels geven een direct herkenbaar groen imago aan  bouwwerken. De groenbeplanting op het dak houdt water vast en isoleert (koelt) in de zomer. Met name in Scandinavië worden grasdaken veelvuldig toegepast. Als voordelen van groene daken worden o.a. het afvangen van fijnstof in steden, het verhogen van biodiversiteit (nestmogelijkheden voor vogels) en minder weerkaatsing van geluid en licht genoemd.

Vegetatiedaken kunnen niet overal worden ingezet omdat onderhoud en afwatering speciale aandacht vragen. Voor vegetatiedaken is het van groot belang dat het dak waterdicht is en dat de wortels van planten niet door het folie heen kunnen dringen. Een kunstrubber folie (EPDM folie) wordt hier meestal voor ingezet. Voor platte daken is bitumen een veel toegepast alternatief, maar dit is minder geschikt voor beplanting vanwege de doordringende plantenwortels.  

Recycled rubber, gebonden met PUR en verbeterd met EPDM, kan eveneens voor toepassing op dakterrassen worden ingezet, met name voor beloopbare tegels op begroeide daken.

Eternit Ecolor Green combineert golfplaten en zogenaamde ‘hydropacks’ op basis van gerecycled HDPE, waardoor op hellende daken sedum planten kunnen worden toegepast.

Derbigum roofing produceert bitumen dakbedekking en adverteert met Derbipure® als milieuvriendelijk niet-bitumineus alternatief waaraan een Cradle to cradle certificaat is toegekend. Derbipure is een witte, reflecterende vervanger voor bitumen dakmembranen, waardoor minder hitte wordt geaccumuleerd onder het platte dak in de zomer. Er wordt geclaimd wordt dat het product 100% recyclebaar is en voornamelijk gebaseerd is op plantaardige bestanddelen, deze worden echter niet nader gespecificeerd. Wel wordt aangegeven dat het materiaal een (niet biobased) glasvezel-polyester wapening en een acrylcoating heeft.